Financial literacy. Poziom wiedzy finansowej w Polsce i Europie

Financial literacy to znajomość podstawowych zagadnień związanych z finansami oraz umiejętność zastosowania ich w swoim życiu. Osoba posiadająca podstawową wiedzę finansową będzie miała rozsądną, zdrową relację z pieniędzmi.

Financial literacy w dokładnym tłumaczeniu oznacza „finansowy alfabetyzm”. Nie chodzi więc o obszerną, profesjonalną wiedzę i kompetencje. Wiedza finansowa zakłada rozumienie kwestii takich jak: długi, oszczędności, inwestycje, konta bankowe, podatki.

Czym grozi brak wiedzy finansowej?

Co dzieje się w momencie, kiedy dorosła osoba nie jest zaznajomiona ze wspomnianymi wyżej zagadnieniami? Brak wiedzy finansowej, do tego najczęściej w połączeniu z niezależnymi od nas czynnikami zewnętrznymi (niska pensja, inflacja, wzrost kosztów życia) zazwyczaj skutkuje wieloma trudnościami. Będą to na przykład:

• Brak oszczędności – nawet jeśli sytuacja życiowa pozwalałaby na oszczędzanie przy lepszym zarządzaniu finansami;
• Zaciąganie długów niemożliwych do spłacenia – brak podstawowej wiedzy finansowej sprawia, że rzadko kiedy mamy na koncie jakiekolwiek „dodatkowe” pieniądze;
• Niepewna przyszłość – na przykład na emeryturze lub w razie wystąpienia wyjątkowych sytuacji życiowych, takich jak zwolnienie z pracy;
• Większa podatność na oszustwa – oszuści często wzbogacają się na osobach zdesperowanych, będących w trudnej sytuacji finansowej;
• Niskie szanse na poprawę sytuacji finansowej w przyszłości – ryzyko wpadnięcia w pętlę zadłużenia, z której trudno jest się wydostać bez pomocy osób trzecich;
• Pogorszenie zdrowia fizycznego i psychicznego – brak stabilizacji finansowej to brak poczucia bezpieczeństwa, co najczęściej powoduje chroniczny stres, mający katastrofalny wpływ na nasz dobrostan.

Poziom wiedzy finansowej w Polsce i Europie

Umiejętność zarządzania pieniędzmi jest stale monitorowana przez organizacje rządowe i pozarządowe, gdyż wysoki poziom financial literacy w społeczeństwie jest bardzo pożądany. Od lat trwają dyskusje i różnorodne działania w celu zwiększenia wiedzy finansowej wśród mieszkańców na przykład danego państwa.

Z badania „Poziom wiedzy finansowej Polaków w 2024” przeprowadzonego przez Kongres Edukacji Finansowej i Przedsiębiorczości możemy poznać następujące informacje:

37% Polaków ocenia swoją wiedzę finansową jako „bardzo małą” bądź „raczej małą”, zaś 29% jako „dużą” i „bardzo dużą”. Pozostali (34%) uważają, że jest ona przeciętna.

Główne źródła wiedzy ekonomicznej Polaków to: blogi i portale internetowe (59%), media (36%), banki i inne instytucje sektora finansowego (34%). Niżej plasują się: podcasty i materiały wideo, instytucje publiczne, eksperci, szkoły i uczelnie, znajome osoby, książki specjalistyczne.

Badani zostali również spytani o obszary, w których, ich zdaniem, najbardziej brakuje im wiedzy. Aż 47% z nich wskazało na cyberbezpieczeństwo, w tym głównie osoby w przedziałach wiekowych 25-34 i 55-64.

Czytaj: Cyberbezpieczeństwo w sektorze finansowym. Główne zagrożenia i przeciwdziałania

Kolejnymi obszarami, w których Polacy czują się niedostatecznie dokształceni, są:

• Inwestowanie (32%);
• System podatkowy (25%);
• Kredyty i pożyczki (21%);
• Finanse publiczne (19%);
• Oszczędzanie (17%);
• Przedsiębiorczość (16%);
• System emerytalny (14%);
• Ubezpieczenia (14%);
• Płatności bezgotówkowe (8%).

Z powyżej wymienionych zagadnień warto przyjrzeć się systemom emerytalnym. Podczas gdy 14% to ogólny odsetek wśród badanych, tak dla osób w wieku 18-24 lat wynosi on aż 25%. Z Pracowniczych Planów Kapitałowych korzysta jedynie 11% respondentów, a z Indywidualnego Konta Emerytalnego – 5%.

Na pytania dotyczące zagadnień takich jak: bankowość elektroniczna, kredyt konsolidacyjny, kredyt konsumencki, lokata i kapitalizacja odsetek ponad większość badanych odpowiadała prawidłowo.

Według badań Eurobarometru z 2023 roku, jedynie 18% obywateli Unii Europejskiej wykazuje wysoki poziom umiejętności finansowych. Większość, bo aż 68%, jest na poziomie średnim, a 18% na poziomie niskim. W Niderlandach, Szwecji, Danii i Słowenii na poziomie wysokim plasuje się aż ¼ mieszkańców.

Autorzy raportu na podstawie zebranych danych stwierdzili, iż grupy społeczne, które należy objąć szczególną edukacją finansową to: kobiety, osoby młodsze, osoby mniej zamożne oraz gorzej wykształcone.

Badanie poruszyło także, między innymi, kwestię oszczędności wśród obywateli Unii. Zapytano badanych, jak długo mogliby pokrywać wszystkie swoje dotychczasowe koszty bez pożyczania pieniędzy lub zmiany miejsca zamieszkania w przypadku utraty źródła utrzymania. Dla 33% byłoby to sześć miesięcy lub dłużej, dla 18% mniej niż sześć, ale więcej niż trzy miesiące, 16% zaś nie posiada żadnych oszczędności.

W Polsce, jak twierdzą dane z badania „Barometr oszczędności 2023”, osoby bez zaoszczędzonych pieniędzy to 21,8% obywateli, czyli więcej niż w skali Unii Europejskiej.

Wzmacnianie financial literacy w społeczeństwie – największe wyzwania

W tym momencie powszechność wiedzy finansowej mierzy się z dwoma głównymi problemami.

Pierwszym z nich jest analfabetyzm funkcjonalny. Termin ten oznacza zanikanie umiejętności takich jak czytanie, pisanie, czytanie ze zrozumieniem czy umiejętność jasnego wyrażania się. Zjawisko to jest ściśle związane z rozwojem technologicznym i nowymi stylami życia, gdyż wspomnianych funkcji nie wykorzystujemy już tak często, jak kiedyś. Jako społeczeństwo mamy także rosnący problem z koncentracją, co również pogarsza problem analfabetyzmu wtórnego.

Kolejne wyzwanie dla zwiększenia wiedzy finansowej w społeczeństwie stanowi luka płciowa. Dysproporcja kobiet i mężczyzn w tej dziedzinie zauważona została nie tylko przez twórców Eurobarometru 2023, ale również w badaniu World Economic Forum. Według niego około 35% mężczyzn i 30% kobiet na całym świecie posiada wiedzę finansową. Te pięć punkt procentowych jest, zdaniem ekspertów, bardzo znaczące w skali globalnej i dotyczy zarówno państw rozwijających się, jak i rozwiniętych.

Czytaj: Dysproporcja płci we władzach największych polskich spółek

W nadchodzących latach członkowie organizacji pozarządowych i rządowych zajmujących się poziomem wiedzy finansowej staną przed dwoma ważnymi zadaniami: wyrównanie szans i poziomu financial literacy u różnych grup społecznych, a także znalezienie sposobu na efektywną naukę społeczeństwa, bardziej dostosowaną do współczesnego stylu życia i możliwości.

Źródła:

[1] Kongres Edukacji Finansowej i Przedsiębiorczości, Poziom Wiedzy Finansowej Polaków 2024

[2] European Union, Monitoring the level of financial literacy in the EU

[3] Krajowy Rejestr Długów, W nowy rok co 5. Polak wchodzi bez oszczędności

[4] Wyższa Szkoła Biznesu i Nauk o Zdrowiu w Łodzi, Analfabetyzm funkcjonalny

[5] World Economic Forum, Money matters: Your guide to financial literacy

Udostępnij

Udostępnij

Tweetnij

Udostępnij Udostępnij Tweetnij