Stres w pracy. Gdzie szukać przyczyny?

Dziś pracownicy myślą o czymś więcej niż tylko o stałej wypłacie. Pandemia i wojna postawiły dobro osobiste i życie ponad pracą. Niemniej w obliczu rosnących wymogów na rynku pracy, presji konkurencji pomiędzy organizacjami, pracownicy poświęcają coraz więcej wysiłku w celu dostosowania się zarówno merytorycznego, jak i emocjonalnego do warunków pracy. Zwiększa się poziom obciążeń psychicznych wskutek silnej presji czasu, obaw o utrzymanie stanowiska oraz stałej konieczności rozszerzania kompetencji.

Prawie 7 na 10 pracowników twierdzi, że doświadcza stresu w pracy przynajmniej raz w tygodniu [1][2].

Stres można określić jako złożone zjawisko, które obejmuje zmiany psychologiczne i fizjologiczne. Pojawia się w odpowiedzi na rozmaite bodźce lub sytuacje, które nie są dla nas obojętne. Bodźce, nazywane inaczej stresorami, to okoliczności powodujące negatywną zmianę w otoczeniu człowieka, które wywołują napięcie [3]. Stres pojawia się w momencie, gdy napotkany czynnik zostanie oceniony jako zagrażający.

Czynnik stresogenny w miejscu pracy to każda cecha pracy i warunków w jakich jest ona wykonywana, która w wyniku oddziaływania na pracownika i subiektywnej interpretacji jej znaczenia, wywołuje u jednostki stan napięcia zwany stresem. Źródła cech wywołujących stres w miejscu pracy można podzielić na kilka poniższych kategorii. 

Środowisko pracy

Czynnikami środowiskowymi stresu określa się niesprzyjające warunki pracy, takie jak hałas, praca w ciasnych, zatłoczonych pomieszczeniach, nieprawidłowe oświetlenie lub temperatura. Napięcie stwarza także konieczność używania wadliwych, nieergonomicznych urządzeń i maszyn.

Relacje interpersonalne

Na pojawienie się stresu wpływ wywiera charakter relacji ze współpracownikami, przełożonymi lub podwładnymi. Jeżeli wzajemne stosunki cechują się brakiem zaufania, wsparcia oraz obojętnością, to osiągnięcie porozumienia w grupie będzie znacznie utrudnione lub wręcz niemożliwe. Bardzo silnym i szkodliwym stresorem związanym z relacjami w pracy jest mobbing. Mobbing czynny objawia się obarczaniem pracownika nadmierną ilością zadań, równocześnie odbierając mu swobodę działań i dostęp do niezbędnych informacji oraz poddając go nieuzasadnionej krytyce. Mobbingiem biernym określa się zachowania deprecjonujące pracownika, np. długotrwałe unikanie rozmowy czy niewydawanie poleceń.

Sposób wykonywania czynności

Stres przeżywany przez pracowników ma swoje źródło również w sposobie wykonywania pracy. Szczególnie stresogenną jest praca pod presją czasu, gdzie należy dostosować się do narzuconych terminów. Do tej kategorii stresorów zalicza się również nierytmiczność przebiegu pracy, pracę zmianową, potrzebę włożenia dużego wysiłku w wykonanie zadania, monotonię i jednorodność wykonywanych czynności, lub przeciwnie ich złożoność. Jedną z najważniejszych przyczyn jest przeciążenie pracą, zarówno ilościowe (tzn. zbyt wiele zadań do wykonania), jak i jakościowe (czyli zadania zbyt skomplikowane w stosunku do posiadanych kwalifikacji).

Blisko połowa (46%) respondentów stwierdziła, że jest narażona na silną presję czasu lub przeciążenie pracą. Inne czynniki powodujące stres to niedostateczna komunikacja lub współpraca w organizacji oraz brak kontroli nad tempem lub procesami pracy [1]. 

Funkcjonowanie w organizacji

Bodźce stresu związane z funkcjonowaniem jednostki jako elementu struktury wiążą się z oceną przez pracownika własnej wartości dla organizacji. W przypadku, gdy pracownik ma ograniczony udział w podejmowaniu istotnych decyzji, za swoją sumienną pracę nie otrzymuje uznania i jest pomijany w procesie przekazywania informacji, zanika poczucie znaczenia jego roli w organizacji. Brak autonomii i wpływu na tempo pracy lub procesy pracy zgłaszało 18% badanych [1]. 

Pełnienie roli w organizacji

Innym przykładem zakłóceń jest tzw. konflikt roli, czyli otrzymywanie kilku sprzecznych przekazów. Zaburzenia w postaci braku przekazu istotnych informacji przez nadawcę nazywane są wieloznacznością roli, natomiast wymaganie zadania, którego pracownik nie jest w stanie zrealizować w danym czasie i z pozostawionymi mu do dyspozycji narzędziami, określa się jako przeciążenie roli. Zakłócenia mają negatywny wpływ na motywację pracownika, satysfakcję z pracy, szybkość podejmowanych decyzji, a także przyczyniają się do powstania syndromu wypalenia zawodowego. Przyczyny stresu mogą tkwić nie tylko w braku satysfakcji z dotychczasowego rozwoju kariery i perspektyw awansu, ale także w niestałości zatrudnienia. W tym przypadku napięcie wywoływane jest przez obawę o przyszłość i poczucie braku kontroli nad swoim życiem zawodowym.

Work-life balance

Ostatnia kategoria źródeł stresu dotyczy jednoczesnego funkcjonowania w organizacji i poza nią. Pracownik poświęca mniej czasu rodzinie na rzecz pracy i dostrzega konflikt pomiędzy własnymi wartościami a interesami organizacji. Efektywność pełnionej roli zawodowej obniżają również problemy rodzinne, finansowe lub ekonomiczne kraju. 

Koszty stresu zawodowego

60% badanych w wieku 18-24 lata uważa, że ich praca cierpi z powodu złego stanu zdrowia psychicznego [2].

Badanie „Satysfakcji zawodowej a stresu zawodowego na przykładzie pracowników banków w Polsce" zweryfikowało związek między stresem zawodowym a relacją z przełożonym, absencją, zakresem kontroli i samooceną wydajności, oraz pomiędzy satysfakcją zawodową a satysfakcją z wynagrodzenia i zaangażowaniem organizacyjnym. Ustalono następujące wnioski: 

• stres związany z pracą sprzyja spadkowi poziomu satysfakcji zawodowej;
• utrzymywanie dobrych relacji z przełożonym sprzyja spadkowi poziomu stresu zawodowego;
• satysfakcja z otrzymywanego wynagrodzenia sprzyja wzrostowi satysfakcji z pracy;
• niski zakres kontroli pracy sprzyja wzrostowi odczuwanego stresu zawodowego;
• wysoki poziom stresu zawodowego sprzyja częstszej nieobecności w pracy;
• wysoki poziom stresu zawodowego sprzyja spadkowi samooceny wydajności pracownika.
• satysfakcja zawodowa sprzyja wzrostowi zaangażowania organizacyjnego.

Źródła:

• [1] Raport  Eurobarometr Flash – Puls BHP, 2022.
• [2] Raport People at Work 2022: A Global Workforce View.
• [3] J. Kaźmierczyk, A. Witczak, Satysfakcja zawodowa a stres zawodowy na przykładzie pracowników banków w Polsce, 2022.