Zasłużony odpoczynek – jakie urlopy obowiązują w Polsce?

Polscy pracownicy pracują średnio 40 godzin tygodniowo. Przepisy Kodeksu Pracy określają ewentualności, w których pracownik ma prawo do wyznaczonej liczby dni wolnych od pracy. Wypoczynek, szczególne wydarzenia w życiu pracownika lub rodzicielstwo – są to jedne z najbardziej popularnych urlopów zawartych w polskim prawie.

Wiele zatrudnionych osób z pewnością nie zdaje sobie sprawy z przysługujących mu dni wolnych. Warto więc zapoznać się z oferowanymi możliwościami.

Rodzaje urlopów, które są zawarte w polskim Kodeksie Pracy:

• wypoczynkowy,
• okolicznościowy,
• rodzicielski,
• bezpłatny,
• zdrowotny,
• dodatkowe dni wolne od pracy.

Urlop wypoczynkowy

Art. 152. Kodeksu Pracy

§1. Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, zwanego dalej "urlopem".

§2. Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu.

Każdy pracownik przynajmniej raz w roku potrzebuje chwili wytchnienia i odpoczynku.

Długość urlopu wypoczynkowego jest zależna od stażu pracy zatrudnionej osoby.

Jeżeli pracownik swoim stażem pracy nie przekracza okresu 10 lat, to przysługuje mu 20 dni roboczych wolnych od pracy. W przypadku ponad 10-letniego doświadczenia długość urlopu zwiększa się do 26 dni roboczych. Pracownik jest zobowiązany wykorzystać przydzieloną mu liczbę dni do końca września następnego roku.

Istnieje możliwość, aby urlop wypoczynkowy podzielić na części. Jednak należy pamiętać, że co najmniej jedna z nich powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych.

Urlop okolicznościowy

Ten rodzaj urlopu pracownik może wykorzystać w przypadku ważnych dla niego wydarzeń w życiu prywatnym. Należy pamiętać, że urlop okolicznościowy jest udzielany tylko na wniosek pracownika, a pracodawca musi zaakceptować podany termin. Co więcej, urlopy okolicznościowe mogą łączyć się w skali roku.

O urlop okolicznościowy można ubiegać się w przypadku:

• ślubu dziecka pracownika (1 dzień),
• zgonu i pogrzebu siostry, brata, teściowej, teścia, babci lub dziadka pracownika (1 dzień),
• zgonu i pogrzebu innej osoby, która była na utrzymaniu lub pod bezpośrednią opieką pracownika (1 dzień),
• ślubu pracownika (2 dni),
• urodzenia się dziecka (2 dni),
• zgonu i pogrzebu małżonka pracownika, jego dziecka, ojca, matki, ojczyma lub macochy (2 dni).

Urlop rodzicielski

Podstawowy urlop związany z rodzicielstwem to obowiązkowy urlop macierzyński, udzielany kobiecie, która urodziła dziecko. Początkiem tego urlopu zazwyczaj jest dzień porodu.

Pracownica jest zobowiązana do złożenia wniosku, który dotyczy wcześniejszego rozpoczęcia urlopu.

Długość urlopu macierzyńskiego jest zależna od ilości urodzonych dzieci przy jednym porodzie:

• jedno dziecko – 20 tygodni,
• dwoje dzieci – 31 tygodni, 
• troje dzieci – 33 tygodnie,
• czworo dzieci – 35 tygodni,
• pięcioro i więcej dzieci – 37 tygodni.

Każda matka ma również prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego, który może być wykorzystany tylko po zakończeniu jego podstawowego odpowiednika.

Art. 180. Kodeksu Pracy

§5. Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu; w takim przypadku niewykorzystanej części urlopu macierzyńskiego udziela się pracownikowi-ojcu wychowującemu dziecko, na jego pisemny wniosek.

Bezpośrednio po wykorzystaniu dodatkowego urlopu macierzyńskiego pracownik ma prawo do urlopu rodzicielskiego – do 26 tygodni.

Pracownik może złożyć wniosek o przyznanie mu urlopu ojcowskiego minimalnie 7 dni przed jego planowanym rozpoczęciem. Ten rodzaj urlopu trwa 2 tygodnie. Pracodawca musi rozważyć dostarczony przez pracownika wniosek.

Urlop bezpłatny

Urlop bezpłatny może być wykorzystany przez pracownika w dowolnym celu. Aby go otrzymać, pracownik jest zobowiązany złożyć pisemny wniosek do pracodawcy. Przepisy prawa nie określają jego czasu trwania, lecz po upływie 3 miesięcy pracownik może zostać odwołany z urlopu z ważnych przyczyn.

Korzystanie z urlopu bezpłatnego skutkuje zawieszeniem przywilejów pracowniczych.

Urlop zdrowotny

Urlop zdrowotny (urlop na poratowanie zdrowia) przysługuje pracownikom tylko z niektórych grup zawodowych. Są to m. in. nauczyciele, sędziowie i prokuratorzy.

Każda z grup zawodowych ma inne wytyczne dotyczące czasu trwania urlopu. Związane z nim przywileje są określone np. w art. 73 Karty Nauczyciela, art. 93. Ustawy o ustroju sądów powszechnych lub w art. 116. Ustawy o prokuraturze.

Dodatkowe dni wolne od pracy

Wiele osób na pewno nie zdaje sobie sprawy z istnienia niektórych dodatkowych dni wolnych od pracy. Są one przydzielane w wyjątkowych i szczególnych sytuacjach:

• Wolne od pracy w celu osobistego stawienia się na policji, w sądzie, prokuraturze lub w jednostce wojskowej
   
• Wolne od pracy w przypadku wezwania na biegłego lub świadka przed NIK
   
• Wolne od pracy na poszukiwanie pracy

Przysługują one pracownikowi, który został zwolniony przez pracodawcę. Jeżeli okres wypowiedzenia wynosi od 2 tygodni do 3 miesięcy – pracownik otrzymuje 2 dni wolne. Trzymiesięczne wypowiedzenie zapewnia pracownikowi 3 dni wolne od pracy. Urlop na szukanie pracy można otrzymać tylko po złożeniu odpowiedniego wniosku.

• Wolne od pracy na oddawanie krwi

Jeżeli pracownik oddaje krew, pracodawca jest zobowiązany na zwolnienie go z pracy z zachowaniem praw do wynagrodzenia. Taka sama sytuacja następuje, kiedy pracownik wykonuje badania zlecone przez stacje krwiodawstwa. Dowodem tego powinno być zaświadczenie ze stacji krwiodawstawa.

• Wolne od pracy związane z udziałem w akcjach ratowniczych

Pracodawca jest zobowiązany zwolnić pracownika ze świadczeń, jeżeli jest on członkiem Ochotniczej Straży Pożarnej, Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego lub Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych.

Źródła:

• Nowy Kodeks Pracy 2019, Kodekspracy24.pl
• "Jaki urlop przysługuje pracownikowi?", Praca.pl
• "Urlop bezpłatny 2019", Kadry.infor.pl
• "Jakie mamy urlopy okolicznościowe?", Kadry.infor.pl