Audytor i detektyw w jednym

Jak wynika z ogólnoświatowego badania KPMG z 2011 roku, najwięcej sprawców nadużyć pracuje w dziale finansowym lub na stanowisku związanym z finansami (32 proc.). Na drugim miejscu znalazł się dział sprzedaży (25 proc.). Zwycięstwo finansistów w tym niechlubnym rankingu może szokować. Ale przynajmniej w części znajduje ono wyjaśnienie w postaci skutków światowej recesji oraz ciągłej presji na obniżanie kosztów i poprawę wyników. W takich realiach łatwiej ulec pokusie manipulacji danymi finansowymi.

U nas jednak statystyki wyglądają nieco inaczej.

Okazja czyni złodzieja

Potwierdza to Wojciech Dudziński, Partner w firmie Fraud Control, redaktor naczelny portalu Magazyn-naduzyc.pl. Zwraca on uwagę, że nadużycia najczęściej pojawiają się w dziale zakupów, bo tam po prostu najłatwiej jest firmę "naciągnąć". Popularny, dość banalny przypadek to zawyżanie na fakturze ceny zamawianych produktów i dzielenie się nadwyżką z dostawcą. Przy dużych ilościach zakupów zarządom często trudno to kontrolować.

Defraudacje, sprzedawanie poufnych informacji konkurencji, oszustwa giełdowe i tzw. "kreatywna księgowość" – to  tylko kilka przykładów z licznych kategorii nadużyć w firmach. Jak się z nimi walczy?

Alfa i omega

Wiedza, o której mowa, ma charakter interdyscyplinarny. Aby kompleksowo zarządzać ryzykiem nadużyć oraz je wykrywać, trzeba posiadać kompetencje z zakresu audytu, finansów i księgowości, wyceny spółek, prowadzenia dochodzeń gospodarczych, informatyki śledczej, zaawansowanych metod pozyskiwania informacji i przepisów prawa. Dudziński, zanim założył własną spółkę świadczącą tego rodzaju usługi, pracował w dziale podatkowym, prawnym oraz finansowym w takich firmach jak PwC oraz Deloitte (wtedy Deloitte & Touche). Później, w drugiej z wymienionych firm, był przez wiele lat zatrudniony w dziale ds. wykrywania nadużyć gospodarczych. Ma na swoim koncie m.in. prowadzenie dochodzeń gospodarczych dla ONZ w Kosowie oraz dla sektora paliwowego w Kazachstanie i Azerbejdżanie.

Takich jak on nazywa się różnie – audytor śledczy, specjalista ds. wykrywania nadużyć lub zarządzania ryzykiem nadużyć. Z pewnością jest to zawód z przyszłością.

Między finansistą i informatykiem

Ciekawym aspektem pracy specjalisty ds. zarządzania ryzykiem nadużyć jest informatyka śledcza. W obliczu rozwoju różnych form komunikacji elektronicznej i cyfrowych nośników danych ta dziedzina staje się tak ważna, że niektóre firmy zajmują się wyłącznie tym obszarem działalności. W tej roli finansista z kompetencjami z zakresu informatyki lub odwrotnie – inżynier z wiedzą finansową – jest na wagę złota. Można wręcz mówić o nowych zawodach takich jak audytor systemów informatycznych czy specjalista ds. bezpieczeństwa danych. Istnieje już nawet w Polsce organizacja poświęcona upowszechnianiu wiedzy i rozwojowi zawodowemu w tej dziedzinie – Stowarzyszenie Instytut Informatyki Śledczej.

W naszym kraju swój oddział posiada także stowarzyszenie ACFE (The Association of Certified Fraud Examiners), które zrzesza osoby zawodowo zajmujące się zapobieganiem i wykrywaniem oszustw oraz nadużyć gospodarczych. Organizacja założona w 1988 roku w Stanach Zjednoczonych, dziś ma prawie 60 tys. członków na całym świecie. Jej twórcą jest były kryminolog i agent FBI Joseph T. Wells, który przekwalifikował się na finansistę. ACFE wydaje własne certyfikaty poświadczające wysoki poziom kompetencji w zakresie wykrywania i zapobiegania nadużyciom (kwalifikacja zawodowa CFE). Szkolenia oraz studia podyplomowe w tej dziedzinie oferuje także Polski Instytut Kontroli Wewnętrznej. Jest więc gdzie zdobywać wiedzę. Choć – jak to zazwyczaj bywa – najlepiej, jeśli jej źródłem jest praktyczne doświadczenie.